बाबासाहेबांची पत्रकारिता

Description

लेखक : विद्यावाचस्पती विद्यानंद
प्रकाशक : मराठीसृष्टी / Marathisrushti

किंमत : रु. 100/- सवलत किंमत : रु. 75/-

बाबासाहेबांची पत्रकारिता
Marathisrushti

डॉ. बाबासाहेब आंबेडकरांनी आयुष्याच्या ६५ पैकी सुमारे ३६ वर्षे पत्रकारिता केली. ते उच्च दर्जाचे पत्रकार होते. त्यांची पत्रकारिता मूकनायकच्या माध्यमातून आवाजहीनांचा आवाज बनून सुरू झाली आणि प्रबुध्द भारताच्या माध्यमातून प्रबुध्द भारत घडवण्याचे स्वप्न घेऊन संपली. हा काळ १९२० ते १९५६ च्या दरम्यानचा होता. मूकनायकचा पहिला अंक ३१ जानेवारी १९२० रोजी प्रकाशित झाला आणि ४ फेब्रुवारी १९५६ रोजी प्रबुध्द भारतचा पहिला अंक प्रकाशित झाला. मूकनायक ते प्रबुध्द भारत हा त्यांचा प्रवास विचार आणि संघर्ष या दोन्हींचा होता.

त्यामुळेच डॉ. बाबासाहेब आंबेडकरांच्या पत्रकारितेच्या कार्याची माहिती समजून घेणे आवश्यक आहे. डॉ. बाबासाहेब आंबेडकरांच्या पत्रकारितेचा रोचक प्रवास शब्दबध्द केलाय विद्यावाचस्पती विद्यानंद यांनी त्यांच्या सिद्धहस्त लेखणीतून.

३१ जानेवारी २०२५ रोजी आंबेडकरी पत्रकारितेला १०५ वर्षे पूर्ण झाली आहेत, जी तरुण दलित पत्रकारांना प्रेरणा देत आहे, नेत्याचा वारसा पुढे नेत आहेत. तरीही, डॉ. बाबासाहेब आंबेडकरांचे पत्रकार म्हणून संपूर्ण मूल्यमापन झालेले नाही. त्यांना एकतर दलित आयकॉन नाहीतर संविधान निर्माता बनवण्यात आले आहे. डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर २९ वर्षांचे होते, जेव्हा त्यांनी मुंबईतील परळ येथील कामगार वर्गातील एका छोट्या कार्यालयातून मूकनायक हे मराठी पाक्षिक सुरू केले. वर्तमानात आपल्या लोकांवर होत असलेल्या आणि भविष्यात होणाऱ्या अन्यायांवर उपाय सुचवण्यासाठी आणि भविष्यात आपल्या प्रगतीचे मार्ग सुचवण्यासाठी जाहिर चर्चा करण्यासाठी वृत्तपत्रापेक्षा चांगला स्रोत दुसरा नाही, हे त्यांनी चांगले ओळखले होते.

सन १९२० पासून डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर ठाम पर्यायी आवाज प्रस्थापित करण्यासाठी प्रस्थापित मुख्य प्रवाहाशी संबंधित नसलेला स्वतंत्र आवाज असायला हवा यावर जोर देत होते. डॉ. बाबासाहेब आंबेडकरांची वर्तमानपत्रे आसपासच्या घटनांची माहिती देणारे व्यासपीठ नव्हते. वसाहती काळातील सामाजिक, राजकीय आणि धार्मिक जीवनाशी वाटाघाटी करणाऱ्या त्या चळवळी होत्या, वंचितांचे आवाज होते.

डॉ. बाबासाहेब आंबेडकरांची पत्रकारिता ही न्यायाची पाठराखण करणारी होती; आजच्यासारखी न्यायाधिशाच्या भूमिकेत जाऊन सनसनाटी निर्माण करणारी नव्हती. राष्ट्र, समाज यांच्या उन्नतीची आणि हिताची बाजू घेऊन डॉ.बाबासाहेब आंबेडकरांनी पत्रकारिता केली.

मूकनायक आणि बहिष्कृत भारत ही दोन्हीही नियतकालिके जरी अल्पजीवी असली तरी त्यातून डॉ. बाबासाहेब आंबेडकरांच्या उत्तुंग व्यासंगाचे आणि समाजहितैषी भूमिकांचे दर्शन घडत असते.

मूकनायक किंवा त्यांनी प्रकाशित केलेल्या अन्य चार वर्तमानपत्रांपैकी कोणत्याही वृत्तपत्रांना त्यांनी जातीय पूर्वग्रहांचे वाहक बनू दिले नाही, यावर जोर देण्याची गरज आहे. कारण कोणत्याही विशिष्ट जातीला दुखावणारी गोष्ट संपूर्ण समाजासाठी दुखावणारी आहे, असा त्यांचा विश्वास होता.

अस्पृश्यांना त्यांच्या हितसंबंधांच्या रक्षणासाठी स्वतःच्या वृत्तपत्राची गरज आहे, हे लक्षात आल्याने डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर पत्रकारितेच्या क्षेत्रात उतरले. साधन नसलेल्या समाजाला वर्तमानपत्र काढताना कोणत्या प्रकारच्या आव्हानांना आणि अडचणींना सामोरे जावे लागेल याची त्यांना चांगली जाणीव होती. तरीही, त्यांनी आव्हान स्वीकारले आणि २९ वर्षांचे असताना त्यांचे पहिले वृत्तपत्र मूकनायक सुरू केले. त्यानंतर आयुष्यभर ते पत्रकारितेशी जोडले गेले. त्यांच्या संघर्षात वर्तमानपत्र हे त्यांच्यासाठी अपरिहार्य शस्त्र होते.

डॉ. बाबासाहेब आंबेडकरांच्या पत्रकार या पैलूबद्दल जाणून घेण्यासाठी बाबासाहेबांची पत्रकारिता हे पुस्तक वाचलेच पाहिजे.

इ-पुस्तक स्वरुपात ते उपलब्ध आहे. आजच विकत घ्या.